މިނޫން ގޮތަކުން ކޮރަޕްޝަން މަަދުކުރުމަކީ ލާހިކު ކަމެއް ނޫން!

މިދުވަސްވަރަކީ ވަރަށް އަޑުހަރުކޮށް ކޮރަޕްޝަނާއި އިދާރީ ފަސާދައިގެ ވާހަކަަ އަޅުގަނޑުމެންގެ މި މުޖުތަމައުގައި ދެކެވެމުންދާ ދުވަސްވަރެކެވެ. ކޮރަޕްޝަނުގެ ބޮޑު ތުހުމަތުތަކެއް ފެންމަތިވާ ކޮންމެ ފަހަރަކުމެ އަޅުގަނޑުމެން ސިޔާސީންގެ ފަސާދައިގެ ވާހަކަދައްކަމެވެ. އެމްއެމްޕީއާރުސީ ހިޔާނާތް ފަޅާއެރުމުން އަހަަރުތަކަކަށް އެވާހަކަ ދައްކަދައްކައި ތިބީމެވެ. ވެންޓިލޭޓަރު ހިޔާނާތާއި ކުންފުނިތަކަށް ބަދަލު ދިނުމުގެ ހިޔާނާތުގެ ވާހަކަ މުޅި ގައުމުގައި އެންމެންހެން އެކުއެކީ ދެއްކި ދުވަސްވަރެއް މާޒީއާއެކުވެގެން ހިނގައްޖެ އެވެ. މިއަދު މިދައްކަނީ ހުޅުމާލެއާއި، ތިލަފުއްޓާއި ގުޅިފަޅުގެ ބިންތަކުން ބަަޔަކު ވައްކަންކުރިކަމަށް ދެކެވޭ ވާހަކަ އެވެ. މިދެންނެވި ހުރިހާ ވާހަކައެއް މާޒީވިހެން މިއަދު މިދައްކާ ވާހަކަތައްވެސް މާޒީވެދާނެ އެވެ. އަސްލު މައްސަލަ އޮންނާނީ އޮތް ތަނުގަ އެވެ. މާދަމާ އެހެން ބަޔަކު ބާރުތައް ހޯދައިގެން އަނެއް ވައްކަން ކުރުމުން އަނެއްކާވެސް އެ ވާހަކަ ދައްކައިލާފައި ޖެހިގެން އަންނާން ތިބި ބަޔަކު އައިސް ހިޔާނާތްތެރިވެ، ފަސާދައިގެ އަމަލުތައް ހިންގައި، ދައުލަތުގެ މުދަލާއި ފައިސާގައި ޖެހެންދެން މަޑުން ތިބޭނީ އެވެ. 

މިއީ ބޮޑެތި ކަންކަން ކުރިމަތިވުމުން ހޭލާފައި އެކަމަކަށް ކަނޑައެޅިފައި އޮންނަ ވަގުތު ފާއިތުވުމުން ނިދައިލާ ދިވެހި ޒަމީރުގެ ތަބީއަތެވެ. ނަމަވެސް މި ހާލަތު ބަދަލުވާންޖެހެ އެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ގައުމުގައި ހިނގަމުންދާ ވައްކަމާއި ކޮރަޕްޝަނުގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ދައުރަކު އެތައް ބިލިއަން ރުފިޔާއެއްގެ މުދާ ދައުލަތަަށް ގެއްލި ރައްޔިތުންނަށް ލިބެމުންދާ ގެއްލުމަކީ އަބަދަށް ދިވެހިންނަށް ތަހައްމަލުކުރެވޭނެ، އަދި ތަހައްމަލުކުރުން ހައްގު ކަމެއް ނޫނެވެ. އެ ހާލަތު ބަދަލުކުރެވޭނީ އެކަމަށް ބުރަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވިގެންނެވެ. ކޮރަޕްޝަނުގެ ތަބީއަތާއި، ކޮރަޕްޝަނުން އަރައިގަތުމުގައި ކާމިޔާބު ހޯދި ގައުމުތަކުގެ ތަޖުރިބާއަށް ބަލައިގެން އެކަންކަމުން ފިލާވަޅު ލިބިގަނެގެން ނޫނީ މި މައްސަލައިން އަރައިގަނެވޭނެ މަގެއް ނޯންނާނެ އެވެ. 

ކޮރަޕްޝަނުގެ އެންމެ ހުލާސާ ތައުރީފެއް ދީފައި އޮތީ ޓްރާންސްޕޭރެންސީ އިންޓަނޭޝަަނަލް އަދި ވޯލްޑް ބޭންކުންނެވެ. އެއީ ޒާތީ މަންފާއަށް ދައުލަތުގެ މަގާމެއް ބޭނުންކުރުމެވެ. ވިޓޯ ޓަންޒީ ލިޔުއްވައި އައިއެމްއެފްއިން 1998 ވަނަ އަހަރު ޝާއިއުކުރައްވާފައިވާ "ކޮރަޕްޝަން އެރައުންޑް ދި ވޯލްޑް: ކޯޒަސް ކޮންސެކުއެންސެސް ސްކޯޕް އެންޑް ކިއާސް" ކަރުދާހުގައި އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި ވޯލްޑް ބޭންކުގެ ތާރީފުގެ އިބާރާތް އޮތް ގޮތުން އަމިއްލަ ވިޔަފާރިތަކުގެ ދާއިރާގައި ކޮރަޕްޝަން ނުހިނގާކަމަށް ހީވި ނަމަވެސް ޕްރައިވެޓް ސެކްޓާގައިވެސް ކޮރަޕްޝަން ހިނގާނެ އެވެ. 

އަދި ކޮރަޕްޝަނަކީ ހަމައެކަނި އަމިއްލަ ޒާތީ މަންފާއަކަށް ދައުލަތުގެ މުދަލާއި ވަސީލަތްތަކާއި މަގާމުގެ ބާރު ބޭނުންކުރުން ނޫންކަން ފާހަގަކުރައްވައި ޓަންޒީ ލިޔުއްވާފައިވަނީ ކޮރަޕްޝަނުގެ ތެރޭގައި އަމިއްލަ ސިޔާސީ ޕާޓީއަށް، ގިންތިއަށާއި، އެކުވެރިންނާއި އާއިލާއަށް ނާޖައިޒު މަންފާ ހޯދައިދިނުން ހިމެނޭ ކަމަށެވެ. 

ގިނަ ދިރާސާތަކުގައި ކޮރަޕްޝަން ދިރާސާކުރެވެނީ ދައުލަތުގެ ހިންގުމާ ގުޅިފައިވާ އިގުތިސާދީ ކަމެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. ޖާނަލް އޮފް ބިޒްނަސް އެތިކްސްގައި ލޮޕޭޒްއާއި ސަންޓޯސް ޝާއިއުކުރައްވާފައިވާ ކަރުދާހެއްގައި އެބޭފުޅުން ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި ކޮރަޕްޝަނަކީ ހަމައެކަނި އިގުތިސާދީ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ މުޖުތަމައެއްގެ ސަގާފަތުގައި އަށަގަނެފައިވާ ގަބޫލުކުރުންތަކެއް ނުވަތަަ ސަގާފަތަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކެއްގެ ސަބަބުން ފާޅުވާ ކަމެކެވެ. 

އެ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ކޮރަޕްޝަނަކީ ސަގާފަތާ ލާމެހިފައިވާ އިޖުތިމާއީ ޡާހިރާއެއް (ފިނޯމިނާ) އެކެވެ. އެއީ މުޖުތަމައެއްގެ ސަގާފަތުން އެެކަމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އަސަރުކުރާ ކަމެކެވެ. އަދި މުޖުތަމައުގެ ސަގާފަތަކީ އެއިރެއްގައި މުޖުތަމައުގައި އޮންނަ ނިޒާމަކުން، ހިންގައި ތަންފީޒުކުރާ ސިޔާސަތުތަކަކުން ބައްޓަންވަމުން އަންނަ ކަމެއް ކަމަށްވެސް އެ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވެ އެވެ. 

އިސްވެ ހަވަލާދިން އައިއެމްއެފް ކަރުދާހުގައި ފާހަގަކުރާ ގޮތުން ގައުމުތަކުގައި ކޮރަޕްޝަން އާލާވުމަށް މެދުވެރިވާ ނިޒާމީ ސަބަބުތަކެއް ހުންނަކަން އެތައް ގައުމުތަކެއްގެ އިގުތިސާދުތައް އަޅައިކިޔައިލުމުން ފެނެ އެވެ. ކެނަޑާއާއި، ޑެންމާކާއި، ފިންލޭންޑު ފަދަ ގައުމުތަކަށް އަލިއަޅުވައިލައްވަމުން މުއައްލިފު ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި ކޮރަޕްޝަން ކުޑަވުމާއި ބޮޑުވުމުގައި ދައުލަތުގެ ފުޅާމިނަށްވުރެ ދައުލަތެއް ހިންގާ ގޮތުގެ ދައުރު ބޮޑެވެ. 

ދައުލަތެއްގެ ރެގިއުލޭޓަރީ އޮނިގަނޑު ނުވަތަ ދައުލަތުން ރެގިއުލޭޓުކޮށް ބަލަހައްޓާ ކަންކަން އިތުރުވީ މިންވަރަކަށް އެކަންކަން ކުރަން ހަވާލުވެ ތިބޭ ދައުލަތުގެ މަސްއޫލުވެރިންގެ ބާރުވެރިކަން ބޮޑުވެ އެވެ. މިސާލަކަށް ދައުލަތުން ހޯދަންޖެހޭ ހުއްދަތަކާއި، ނަގަންޖެހޭ ލައިސެންސްތައް ގިނަވީ މިންވަރަކަށް އެ ހުއްދަތަކާއި ލައިސެންސް ދޫކުރަން ތިބި ބައެއްގެ ބާރު އިތުރުވެ އެވެ. އިންޑިޔާގައި މިފަދަ މަސްއޫލުވެރިންނަށް "ލައިސެންސް ރާޖާ"ގެ ލަގަބުން މުހާތަބުކުރަނީ މިހެންވެ އެވެ. 

ދެން އޮތީ ހަރަދުކުރުމަށް ނިންމާ ނިންމުންތައް ނިންމުމުގައި ސަރުކާރުގެ މަސްއޫލުވެރިންނަށް ލިބިދޭ ބާރެވެ. ހާއްސަކޮށް ޕަބްލިކް އިންވެސްޓުމެންޓު ޕްރޮޖެކްޓްސް ނުވަތަ އުމްރާނީ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތަކަށް ހަރަދުކުރާނެ މިންވަރު ކަނޑައެޅުމުގައި ސަރުކާރުގެ މަތީ ފަންތީގެ އޮފިޝަލުންނަށް ބޮޑެތި ބާރުތަކެއް ލިބުމަކީ ކޮރަޕްޝަން އިތުރުވުމަށް ހުޅުވޭ މަގެއް ކަމުގައި އައިއެމްއެފްގެ ކަރުދާހުގައި ފާހަގަކޮށްފައިވެ އެވެ. 

ސަރުކާރުން މާކެޓު އަގުތަކަށްވުރެ ދަށް އަގެއްގައި މުދަލެއް ނުވަތަ ހިދުމަތެއް ފޯރުކޮށްދިނުމަކީވެސް އެކަމުގެ ތެރޭގައި ކޮރަޕްޝަަން އުފަންވުމަށް ޖާގަ ލިބޭ ކަމެކެވެ. މިސާލަކަށް ހިލޭ ބޭސްފަރުވާއާއި ހިލޭ ގޯތި ބެހުން ފަދަ ކަންކަމަކީ އެކަންކަމުގެ ތެރެއިން ބޮޑެތި ކޮރަޕްޝަނަށް ފުރުސަތު ހުޅުވޭ ކަންކަމެވެ. އަދި އެއީ ކޮރަޕްޝަނުގެ އަމަލުތައް ހިންގުމަށް "އިންސެންޓިވް" އުފައްދައިދޭ ކަންކަމެވެ. 

ކޮރަޕްޝަން އިތުރުވުމަށް މަގުފަހިވާ އެތައް ސަބަބެއް މި ދިރާސާގައި ފާހަގަކުރިއިރު އެއިން ގިނަ ސަބަބުތަކެއް ހުލާސާކޮށްލުމުން ނެރެވޭ ނަތީޖާއަކީ ދައުލަތުގެ މަސްއޫލުވެރިންގެ ބާރުތަކާއި އިހުތިޔާރުތައް ފުޅާވި މިންވަރަކަށް ކޮރަޕްޝަން އިތުރުވުމެވެ.

މީގެ އިތުރަށް ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާތަކުގައި މަސައްކަތްކުރާ ފަރާތްތަކަށް ލިބޭ އުޖޫރަ ކުޑަވުމަކީވެސް ކޮރަޕްޝަނަށް މަގުފަހިވާ ކަމެކެވެ. އެ މަގާމުތަކަށް ފެންވަރު ރަނގަޅު މީހުން ނުލިބި، މަގާމުތަކަށް "ކުނިބުނި" ޝައުގުވެރިވާ މިންވަރު އިތުރުވެ، އެކަމުގެ ސަބަބުން ކޮރަޕްޝަނަށް އިތުރަށް މަަގުފަހިވެ އެވެ. 

މި ސަބަބުތައް ފާހަގަކުރި ނަމަވެސް ދައުލަތުގެ މިބާރުތައް ހަނިކުރުން ނުވަތަ ނައްތައިލުމަކީ ހައްލެއްގެ ގޮތުގައި މުއައްލިފު ދެކެވަޑައިނުގަންނަވަ އެވެ. ހައްލުތަކުގެ ގޮތުގައި އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވި ގިނަ ކަންކަމަކީ ނިޒާމީ ހައްލުތަކެވެ. އެ ހައްލުތަކުގެ މަގުސަދަކީ މި ސަބަބުތަކުގެ ތެރެއިން ކޮރަޕްޝަން އުފަންވުމަށް އޮތް ޖާގަތައް ހަނިކުރުމެވެ. ފާރަވެރި ނިޒާމެއްގެ ތެރެއިން ވަކި އަހުލާގީ މިންގަނޑުތަކެއް އުފައްދައި ކޮރަޕްޝަނާ ދުރު ސަގާފަތެއް ބިނާކުރުމެވެ. 

ކޮރަޕްޝަނުގެ ހައްލާމެދު ޓަންޒީގެ ކަރުދާހުގައި ދައްކަވާފައި ވާހަކަފުޅުތައް ހުލާސާކޮށްލާނަމަ، އެ ހައްލު ބިނާވަނީ ހަތަރު ތަނބެއް ނުވަތަ އަސާސެއްގެ މައްޗަށެވެ. އެއީ: 

މަތީގައި ބަޔާންކުރެވުނު ހަތަރު ތަނބުގެ އިތުރަށް ސަރުކާރުގެ ހިންގުން ދެފުށް ފެންނަ ގޮތަކަށް ބައްޓަންވެފައި އޮތުމާއި، ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާތައް ހަރުދަނާކޮށް ހިންގުމާއި، ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި ކޮރަޕްޝަންގެ ހޭލުންތެރިކަން އޮތުން ފަދަ ކަންކަމަކީ އަރިމަތިން ކޮރަޕްޝަން ހައްލުކުރުމަށް ބޭނުންވާ ކަންކަމުގެ ގޮތުގައި އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވި ކަންކަމެވެ. 

އޭޝިޔާގައި ކޮރަޕްޝަން އެންމެ ކުޑަ އެއް ގައުމަކީ ސިންގަޕޫރެވެ. 1995 އިން ފެށިގެން 2016 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ޓްރާންސްޕޭރެންސީ އިންޓަނޭޝަނަލްގެ ކޮރަޕްޝަން ޕާސެޕްޝަން އިންޑެކްސްގައި ދުނިޔޭގެ 176 ގައުމުގެ ތެރެއިން ސިންގަޕޫރަކީ ކޮރަޕްޝަން ކުޑަކުރުމުގައި ހަތްވަނަ މަގާމުގައި އޮތް ގައުމެވެ. ނަމަވެސް 1959 ވަނަ އަހަރުގެ ކުރިން ސިންގަޕޫރުގައި ކޮރަޕްޝަނަަކީ ފެތުރިފައި އޮތް އާންމު ކަމެކެވެ. ސިންގަޕޫރުގެ ގާނޫނުތަކާއި، މުއައްސަސާތަކާއި އިގުތިސާދީ އިޖުތިމާއީ ހާލަތު އެއިރު އޮތީ ކޮރަޕްޝަނަށް މަގުފަހިވާނެ ހާލަތެއްގަ އެވެ. ސިންގަޕޫރު މިއަދު އޮތް ހާލަތަށް އައީ ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނެވިގެންނެވެ. 

ސިންގަޕޫރުން ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅަށް ކުރި މަސައްކަތުން ލިބޭ ތަޖުރިބާތަކުގެ މައްޗަށް އެ ގައުމުގެ އެޓާނީ ޖެނެރަލްސް ޗެމްބާގެ ޑެޕިއުޓީ ޕްރޮސެކިއުޓާ ނިކޮލަސް ލިމް ކަހް ހްވީ، ލިޔުއްވި ކަރުދާހުގައި ފާހަގަކުރެއްވީ ސިންގަޕޫރުގައި ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅަށް ވަރުގަދަ ދެ ގާނޫނެއް އޮންނަ ކަމެވެ. އެއީ "ޕްރިވެންޝަން އޮފް ކޮރަޕްޝަން އެކްޓް" އަދި "ކޮރަޕްޝަން، ޑްރަގް ޓްރެފިކިން އެންޑް އަދާ ސީރިއަސް ކްރައިމްސް އެކްޓް" މި ދެ ގާނޫނެވެ. 

ފުރަތަމަ ގާނޫނުގެ ދަށުން ސިންގަޕޫރުގެ ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅު އިދާރާ ނުވަތަ ކޮރަޕްޝަން ޕްރެކްޓިސެސް އިންވެސްޓިގޭޝަން ބިއުރޯ އުފައްދާފައިވެ އެވެ. ދެވަނަ ގާނޫނުގެ ދަށުން ކޮރަޕްޝަނުން ހޯދާ އާމްދަނީއަކީ ޣައިރު ގާނޫނީ އާމްދަނީއެއްކަމަށް ކަނޑައަޅައި އެ ފައިސާ ދައުލަތަށް ނެގޭނެ އިންތިޒާމުތައް ތަރުތީބުކޮށްފައިވެ އެވެ. 

ސިންގަޕޫރުގެ ކޮރަޕްޝަން ގާނޫނުގައި އެހެން ގައުމުތަކުގެ ކޮރަޕްޝަން ގާނޫނުތަކާ ތަފާތު ބައެއް ސިފަތައް ހުރިކަން ނިކޮލަސް ފާހަގަކުރައްވާފައިވެ އެވެ. އެގޮތުން އެއްކަމަކީ ސިންގަޕޫރު ރައްޔިތަކު ސިންގަޕޫރުން ބޭރުގައި ހިންގާ ކޮރަޕްޝަނުގެ އަމަލުތަކާ ގުޅިގެން ސިންގަޕޫރުގައި ދައުވާކުރެވޭ ގޮތަށް އޮންނަ އޮތުމެވެ. 

އޭގެ އިތުރަށް ސިންގަޕޫރުގެ ގާނޫނުގެ ދަށުން އަމިއްލަ ވިޔަފާރިތަކުގެ ތެރޭގައި ހިންގާ ކޮރަޕްޝަންވެސް ތަހުގީގުކޮށް އެ މައްސަލަތަކުގައިވެސް ދައުވާކުރަން ޖާގަ އޮވެ އެވެ. އެގޮތުން މެލޭޝިޔާގައި އަމިއްލަ ކުންފުންޏެއްގެ އެމްޑީއަކަށް ރިޝްވަތު ދިން އެ ގައުމުގެ ވިޔަފާރިވެރިއެއްގެ މައްޗަށް ކޮރަޕްޝަނުގެ ދައުވާކޮށް އޭނާ ޖަލަށްލާން ހުކުމްކޮށްފައިވެ އެވެ. އެއީ ބޮޑެތި އަދަދުތަކުން ޖޫރިމަނާކުރުމާއެކު އެވެ. 

އެންމެ މުހިއްމު އަދި އެންމެ ބޮޑު ތަފާތެއްގެ ގޮތުގައި މާހިރުން ފާހަގަކުރައްވާ ކަމަކީ ކޮރަޕްޝަން މައްސަލަތަކުގައި، ސިންގަޕޫރު ގާނޫނުގައި ދައުލަތުގެ ދާއިރާއާ ގުޅޭ މައްސަލައެއްނަމަ، މުއްތަހަމަށް އޭނާގެ މައުސޫމުކަން ސާބިތުކޮށްދޭންޖެހުމެވެ. ދައުލަތުން އެފަދަ މައްސަލަތަކުގައި ސާބިތުކޮށްދޭންޖެހެނީ ލިބުނުކަމަށް ތުހުމަތުކުރާ މަންފާއެއް އެމީހަކަށް ލިބިފައި އޮތްކަމެވެ. އެ މަންފާއަކީ ކޮރަޕްޝަނުން ލިބުނު މަންފާއެއް ނޫންކަން ސާބިތުކޮށްދޭންޖެހެނީ މުއްތަހަމެވެ. 

ހަރުދަނާ ގާނޫނުތަކެއް ހުރުމަކީ ކޮރަޕްޝަން ނައްތައިލުމުގައި އެކަށީގެންވާ ނަތީޖާއެއް ނެރެވިދާނެކަން ޔަގީންވާ ސަބަބެއް ނޫނެވެ. އެ ގާނޫނުތައް ތަންފީޒުކުރާ އިދާރާތަކަކީ މިނިވަން ބާރުހުރި އެކަމަށް އެކަަށީގެންވާ އިދާރާތަކެއް ކަމުގައިވުމަކީވެސް ބޭނުންތެރިކަމެވެ. ސިންގަޕޫރުގެ ކޮރަޕްޝަން ޕްރެކްޓިސް އިންވެސްޓިގޭޝަން ބިއުރޯ (ސީޕީއައިބީ)ގެ ޑެޕިއުޓީ ޑިރެކްޓާ ކޮހް ޓެކް ހިން ލިޔުއްވި "ކޮރަޕްޝަން ކޮންޓްރޯލް އިން ސިންގަޕޯ" ކަރުދާހުގައި އޭނާވަނީ އެ ގައުމުގައި ސީޕީއައިބީއަށް ލިބިފައިވާ ބާރުތައް ވަރަށް ތަފުސީލުކޮށް ބަޔާންކޮށްދެއްވާފަ އެވެ. 

"އަވަސް އަދި ޔަގީން" ޝިއާރުގައި ހިންގާ މި އިދާރާ ޖަވާބުދާރީވާނީ އެގައުމުގެ ބޮޑުވަޒީރަށެވެ. ސަރުކާރަކުން އެ އިދާރާގެ ތަހުގީގަކަށް ހުރަސްއަޅައިފިނަމަ ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސްވެރިޔާގެ ހައިސިއްޔަތުން އެ ގައުމުގެ ރައީސަށް އެ ތަހުގީގެއް ކުރިއަށްގެންދެވޭކަން ކަށަވަރުކުރެއްވުމަށް އަމުރު ކުރެއްވުމުގެ އިހުތިޔާރު ގާނޫނުން ދެ އެވެ. 

ކޮރަޕްޝަނުގެ މައްސަލަތައް ދިރާސާކޮށް ތަހުގީގުކުރުމަށް އެންމެ ބޮޑަށް ބޭނުންވަނީ ތަހުގީގީ އިދާރާގެ ގާބިލުކަން ހުރުމެވެ. އިންސާނީ ވަސީލަތްތަކުގެ ގޮތުންނާއި، އެނޫންވެސް ވަސީލަތްތަކުގެ ގޮތުން ގާބިލު އިދާރާއަކަށްވުމެވެ. ސިންގަޕޫރުގައި ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅު މަސައްކަތްތައް ފެށުނީއްސުރެ އެ ގައުމުގައި ސީޕީއައިބީއަށް ބޭނުންވާ މާލީ އެހީތެރިކަން އެކަށީގެންވާ މިންވަރަށް ލިބެ އެވެ. އެތަނުގައި މަސައްކަތްކުރައްވާ އޮފިޝަލުންނަކީ ކޮރަޕްޝަން ތަހުގީގުކުރުމަށް ބޭނުންވާ ހުނަރާއި އެކަމުގެ އިލްމު ލިބިފައިވާ ބައެއްކަން ކަށަވަރުކުރުމަށް ހާއްސަ އަހަންމިއްޔަތުކަމެއް ދެވިގެން މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވިފައިވެ އެވެ. 

ކޮރަޕްޝަން ކުޑަކުރުމަށްޓަކައި ސަރުކާރުގައި މަސައްކަތްކުރާ މަސްއޫލުވެރިންނަކީ ނަޒާހަތްތެރި ބައަކަށް ހެދުމަށް ބައެއްކަހަލަ އުސޫލުތައް އެކަށައެޅިފައި ހުރުމަކީ ނުހަނު ބޭނުންތެރިކަމެކެވެ. ސިންގަޕޫރުގައި އާންމު އޮފިޝަލުން ނުވަތަ ދައުލަތުގެ މަސްއޫލުވެރިން އަބަދުމެ ހިފަހައްޓަންޖެހޭ އަހުލާގީ އުސޫލުތަކެއް ބަޔާންކޮށްފައި ހުރެ އެވެ. އެއިން އުސޫލަކާ ހިލާފުވެއްޖެނަމަ އެކަމުގައި ކުރިމަތިވާނީ ހަރުކަށި ގާނޫނީ އަދަބުތަކެވެ. އެއިން ބައެއް ކަންކަމަކީ: 

މީގެ އިތުރަށް ސަރުކާރުގެ އެންމެ މަތީ ފަންތީގެ ވެރިންކަމަށްވާ މިނިސްޓަރުން އެބޭފުޅުން ހަވާލުވެވަޑައިގަންނަވާ ދާއިރާތަކުގައި ސަރުކާރުގެ އަމަލީ އިޖުރާއާތުގެ ތެރެއިން ކޮރަޕްޝަނަށް ހުންނަ ފުރުސަތުތައް ނައްތަވައިލެއްވުމާއި، ކޮރަޕްޓު މަގަކުން ކަމެއް ކުރަންނުޖެހޭ މިންވަރަށް ދައުލަތުގެ ހިދުމަތްތައް ސްޓްރީމްލައިންކޮށް ފަސޭހަކުރުމާއި، އަހަރުން އަހަރަށް ދައުލަތުގެ މުވައްޒަފުންގެ މުސާރަތައް މުރާޖައާކޮށް އަމިއްލަ ވިޔަފާރިތަކާ އަޅައިކިޔޭ މިންވަރުގެ ރަނގަޅު އާމްދަނީއެއް ލިބޭކަން ކަށަވަރުކުރުމާއި، ދައުލަތުން ހަދާ ހުރިހާ ކޮންޓްރެކްޓުތަކެއްގައި ރިޝްވަތު ދީފިކަން އެނގިއްޖެނަމަ އެއްބަސްވުން ބާތިލުވާނެކަން ހިމެނުން ފަދަ ކަންކަން ހިމެނުމަކީ ކޮރަޕްޝަން ކުޑަކުރުމަށް އަޅުއްވާފަައިވާ، އަދި މިހާރުވެސް އަޅުއްވަމުންދާ ފިޔަވަޅުތަކެވެ. 

ކޮހް ޓެކް ހިން ލިޔުއްވި ގޮތުގައި ސިންގަޕޫރުގައި ކޮރަޕްޝަން މަދުކުރުމަށް ކުރެވޭ އެންމެ މުހިއްމު އެއްކަމަކީ އާންމުން ބޭނުންވާ ހިދުމަތްތައް ހަލުއިކޮށް އަވަހަށް ފޯރުކޮށްދެވޭ ހަރުދަނާ ހިންގުމުގެ ނިޒާމެއް ގާއިމުކުރުމެވެ. ކަންކަން ނުކުރެވިގެން އެކަންކަން ކުރުން އަވަސްކުރަން ކޮރަޕްޝަނަށް އެނބުރެން ނުޖެހި ކަނޑައެޅޭ މުހުލަތުތަކެއްގެ ތެރޭގައި ކަންކަން ނިމޭނެކަން ކަށަވަރުވާނެ މިންވަރަށް ސަރުކާރުގެ ހިންގުން ހަރަދަނާކުރުމެވެެ. 

މިކަންކަން ހާސިލުކުރުމަށް ކުރެވުނު މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ސީއީއޯއިންނާއި ސިވިލް ސާވިސްގެ އިސްވެރިޔާ ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާ ހާއްސަ ޕެނަލެއްގެ ދަށުން ވިޔަފާރިތަކަށް ފަހިވާނެ މާހައުލެއް ގާއިމުކުރުމަށް، އާންމުންގެ ހިޔާލާ އެއްގޮތަށް ނިޒާމުތަކަށް ބަދަލުތައް ގެނެވޭނެ އިންތިޒާމެއް ތަރުތީބުކުރެވުނެވެ. 

ޒީރޯ އިން ޕްރޮސެސް ނަމަކަށް ކިޔާ ނިޒާމެއްގެ ތެރެއިން ދައުލަތުގެ އެކި އިދާރާތަކުން ހުއްދަތައް ހޯދަންޖެހޭ ހާލަތްތަކުގައި އެ ހުއްދަތައް އެއްތަނަކުން ފަސޭހައިން ލިބޭނެ އިންތިޒާމު ގާއިމުކުރެވުނެވެ. ބިއުރޮކްރަސީގައި ހުންނަ އެކި ކަހަލަ ދަތިތައް ނުވަތަ ރެޑް-ޓޭޕް އުނިކޮށް ނައްތައިލުމަށް ޕަބްލިކް އޮފިސާސް ވޯކިން ޓު އެލިމެނޭޓް ރެޑްޓޭޕްގެ ނަމުގައި ހާއްސަ ޕްރޮގުރާމެއް ހިންގުނެވެ. މިފަދަ ރެޑް-ޓޭޕުތައް އާންމުންނަށް ފާހަގަވުމުން ވެބްސައިޓެއް މެދުވެރިކޮށް ހުށަހެޅުމުގެ ފުރުސަަތު އޮންނަނީ ހުޅުވިފަ އެވެ. 

ސިންގަޕޫރުގައި ކޮރަޕްޝަނުގެ ހުރިހާ މައްސަލައެއްގެ ޝަރީއަތް ކުރާނީ ހުޅުވާލެވިފައިވާ ކޯޓެއްގަ އެވެ. ނިންމާ ކޮންމެ ނިންމުމެއް އާންމުކޮށް ފެންނާނެ އެވެ. އެއަށް ފާޑުކިޔާނެ ޖާގަ އޮންނާނެ އެވެ. އަދި ކުށްކުށުގެ ކުޑަބޮޑުމިނަށް ބަލައިގެން އަދަބު ކަނޑައެޅުމުގެ މިންގަނޑުތައް ސިންގަޕޫރުގެ ކޯޓުތަކުންވަނީ ގާއިމުކޮށްފަ އެވެ. 

ޝަރުއީ ނިޒާމުގެ މިނިވަންކަން ކަށަވަރުކުރުމަށް ސިންގަޕޫރުގައި މަތީ މަރުހަލާ ކޯޓުތަކުގެ ފަނޑިޔާރުން ވަކިކުރެވޭ ގޮތް އޮންނަނީ ވަރަށް ހަރުކަށިކޮށް ގާއިމުކޮށްފަ އެވެ. އެގޮތުން ފަނޑިޔާރަކާމެދު ސުލޫކީ މައްސަލައެއްގެ ތުހުމަތުވެއްޖެނަމަ ބޮޑުވަޒީރު އެކަން ހުށަހަޅުއްވާނީ އެ ގައުމުގެ ރައީސަށެވެ. އެ ގައުމުގެ ރައީސް އެ މައްސަލައެއް ބައްލަވަން ވަކިން ޓްރައިބިއުނަލެއް އައްޔަންކުރައްވަންޖެހެ އެވެ. 

މި ޓްރައިބިއުނަލުގައި ތިއްބެވޭނީ މަތީ މަރުހަލާގެ ކޯޓުތަކުގައި ފަނޑިޔާރުކަން ކުރައްވާފައިވާ ނުވަތަ މިހާރުވެސް ކުރައްވަމުންދާ ބޭފުޅުންނަށް ނުވަތަ ކޮމަންވެލްތު ގައުމެއްގެ މަތީ މަރުހަލާ ކޯޓެއްގައި ފަނޑިޔާރުކަން ކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅުންނށެވެ. އެފަރާތްތަކަކީ ގާނޫނީ ދާއިރާ އަދި ހާއްސަކޮށް ޝަރީއަތްކުރުމުގެ ދާއިރާގެ ތަޖުރިބާއާއި އިލްމު ލިބިފައިވާ ބައަކަށްވުން ލާޒިމެވެ. 

އެ ޓްރައިބިއުނަލުން ފުރިހަމަ ތަހުގީގެއް ހިންގަންވާނެ އެވެ. މުއްތަހަމަށް ދިފާއުވުމުގެ ހައްގު ލިބޭ ގޮތަށް ހިންގާ ތަހުގީގަށްފަހު، އެކަށައަޅާ ރިޕޯޓު ހުށަހަޅާނީ ރައީސަށެވެ. ފަނޑިޔާރު ވަކިކުރުމުގެ ނިންމުން ނިންމަވާނީ ރައީސެވެ. ބަރުލަމާނީ ނިޒާމެއް އޮންނަ ސިންގަޕޫރުގައި ރައީސަކީ ސިޔާސީ ކަންކަމުން ދުރުގައި ހުންނަވާ ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސްވެރިޔާ އެވެ. ސަރުކާރު ހިންގުމުގައި ރައީސްގެ ހިއްސާއެއް ނެތުމާއެކު އެ ބޭފުޅާއަކީ ސިޔާސީ ބޭފުޅެއް ނޫނެވެ. 

ދަށު މަރުހަލާގެ ކޯޓުތަކުގެ ފަނޑިޔާރުންގެ މައްސަލަތައް ބަލާނީ ޖުޑީޝަލް ސާވިސް ކޮމިޝަނުންނެވެ. އެ ކޮމިޝަނުގައި ތިއްބަވާނީ އެ ގައުމުގެ އުއްތަމަފަނޑިޔާރާއި ޕަބްލިކް ސާވިސް ކޮމިޝަނުގެ ރައީސާއި، އެގައުމުގެ ރައީސް އައްޔަންކުރައްވާ ބޭފުޅެކެވެ. ރައީސުން އެ މަގާމަށް އައްޔަންކުރައްވަނީ ތަޖުރިބާކާރު މުހުތަރަމް ގާނޫނީ ދާއިރާގެ އިލްމުވެރިން ނުވަތަ ކުރީގެ ފަނޑިޔާރުންނެވެ. ރައީސްގެ މަގާމަކީ ސިޔާސީ މަގާމަކށްނުވާތީ ސިޔާަސީ ނުފޫޒު އެ ކޮމިޝަނުގެ މައްޗަށް ނުހިނގަ އެވެ.  

މިދެންނެވުނީ ސިންގަޕޫރުގައި މިއަދު ކޮރަޕްޝަން މަދުކުރެވިފައި އޮތް ގޮތެވެ. މުޅި މިނިޒާމު ގުޅިގެން ބިނާކުރި ދައުލަތުގެ ތެރޭގައި ކޮރަޕްޝަނަށް އޮތް ޖާގަ ވަރަށް ހަންޏެވެ. އެގޮތަށް ހަނިކުރެވުނީ ނިޒާމުގައި ހުރި ގިނަ ބާގަނޑުތަކެއް ބައްދައިލެވުމުންނެވެ. 

ސިންގަޕޫރާއި އޭޝިޔާ ސަރަހައްދުގެ އެހެނިހެން ބައެއް ގައުމުތައް އަޅައިބައްލަވައި، ޖޮން އެސްޓީ ކުއާ ލިޔުއްވައި އެމްއައިޓީ ޕްރެސްއިން ޝާއިއުކުރި ފޮތެއްގައި ހިމަނުއްވާފައިވާ ކަރުދާހެއް ކަމަށްވާ "ކޮމްބެޓިން ކޮރަޕްޝަން އިން އޭޝިއަން ކަންޓްރީސް: ލާނިން ފްރޮމް ސަކްސެސް އެންޑް ފެއިލިޔާސް" ގައި ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި ކޮރަޕްޝަން ހުއްޓުވުމަށް އޭޝިޔާގެ އެކި ގައުމުތަކުގައި ގާއިމުކުރެވިފައިވާ ނިޒާމުތައް ސިންގަޕޫރާ ދާދި އެއްގޮތެވެ. ހެދިފައި ހުރި ގާނޫނުތަކާއި އެ ގާނޫނުތަކުން އުފަންކޮށްފައިވާ މުއައްސަސާތައްވެސް އެއްގޮތެވެ. 

ނަމަވެސް މައިގަނޑު ތަފާތަކީ އެ ގައުމުތަކާއި ސިންގަޕޫރު އަދި ހޮންކޮންގު ފަދަ ގައުމުތަކުގައި ކޮރަޕްޝަން ހުއްޓުވުމަށް އޮތް ސިޔާސީ އަޒުމާއި އެކަމަށް އިލްތިޒާމުވެވަޑައިގެން މަސައްކަތްކުރައްވާފައި އޮތް މިންވަރުގެ ތަފާތެވެ. ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅަށް މަސައްކަތްކުރާ އިދާރާތަކަށް މިނިވަންކަމާއެކު މަސައްކަތްކުރަން ފުރުސަތު ދެވިފައި އޮތް މިންވަރާއި، ވަސީލަތްތައް ފޯރުކޮށްދީ ގާބިލުކަން ބިނާކޮށްދީފައިވާ މިންވަރުގެ ފަރަގެވެ. 

ސިޔާސީ އިލްމުވެރިޔާ ރޮބަޓް ގެރެގޮރީ ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުން ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅު އެޖެންސީއަކަށް ނަތީޖާ ނެރެވޭ މިންވަރު ބިނާވަނީ އެ އެޖެންސީއަކަށް އޮންނަ މިނިވަންކަމާއި، މަސައްކަތް ކުރާ ގޮތަކުން ފިޔަވަޅުއެޅުމުގެ ބިރެއް ނެތިވެ، ކޮންމެ މައްސަލައެއް ބެލޭނެ ކަމުގެ ޔަގީންކަން އޮންނަ އޮތުމަށެވެ. 

މިދެންނެވި މިނިވަންކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު ހެއްކަކީ ސިންގަޕޫރުގައި ޕީސީއައިބީއަށް ކޮންމެ ޕާޓީއެއްގެ ކޮންމެ ފެންވަރެއްގެ އޮފިޝަލަކު އަދި ކިތަންމެ ބާރުގަދަ އެހާމެ މުއްސަނދި މަހުޖަނަކު ނަމަވެސް ކޮރަޕްޝަނުގެ އަމަލެއްގައި ބައިވެރިވެއްޖެކަމަށް ތުހުމަތުވެއްޖެނަމަ ތަހުގީގުކޮށް އެ ފެންނަ އެއްޗެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ދައުވާކުރުމުގެ މިނިވަންކަން އޮންނަ އޮތުމެވެ. 

1966 ވަނަ އަހަރާއި 2014 ވަނަ އަހަރާ ދެމެދު ސިންގަޕޫރުގައި ވެރިކަންކުރާ ޕީއޭޕީގެ ފަސް ލީޑަރެއްގެ މައްސަލަ ޕީސީއައިބީން ތަހުގީގުކުރި އެވެ. އަދި ދިހަ ސިވިލް ސާވިސް މުވައްޒަފެއްގެ މައްސަލަ ތަހުގީގުކުރި އެވެ. ދައުވާކުރަންޖެހޭ މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާކޮށް ކުށްވެރިވާ މީހުން ކުށްވެރިވެފައި އެބައޮތެވެ. 

ސިޔާސީ އަޒުމު އޮތުމުގެ އަލާމާތެއްކަމަށް ރޮބަޓް ގެރެގޮރީ ފާހަގަކުރައްވާ އަނެއް ކަމަކީ ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅު އިދާރާތަކަށް ގާބިލު މީހުން އައްޔަންކުރުމެވެ. އެ އިދާރާގެ އިސްވެރިންގެ މަގާމަށް އައްޔަންކުރެވޭ މީހުންނަކީ ތަޖުރިބާއާއި ތައުލީމުގެ ގޮތުން އެ މަގާމުތަކަށް އައްޔަންކުރެވޭނެ އެންމެ ހަރުދަނާ އެކަށީގެންވާ މީހުންކަން ކަށަވަރުކުރުމަކީ އެފަދަ އިދާރާތަކަށް މިނިވަންކަމާއެކު ހަރަކާތްތެރިވެވޭކަން ކަށަވަރުކުރުމަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. 

ޑެނިއަލް ޓްރެއިސްމެން ތަފާތު އެތައް ގައުމެއްގެ ކޮރަޕްޝަން ޓްރެންޑުތައް ދިރާސާކުރެއްވުމަށްފަހު އެނުއަލް ރިވީއު އޮފް ޕޮލިސްޓިކަލް ސައެންސްގައި 2007 ވަނަ އަހަރު ޝާއިއުކުރެއްވި ކަރުދާހުގައި ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި ކާމިޔާބުކަމާއެކު ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅަށް މަސައްކަތްކުރެވިފައިވާ ގައުމުތަކުގައި އެކަން ކުރެވުނީ އެކަމަށް ހާއްސަކޮށް އެކަށައަޅާފައިވާ އިދާރާތަކުގެ ވެރިންނަކީ އަދި މުވައްޒަފުންނަކީ މެރިޓަށް ބިނާކޮށް އައްޔަންކުރެވިފައިވާ ބައަކަށް ވާތީ އެވެ. ތަޖުރިބާއާއި ތައުލީމުގެ ގޮތުން ބަލިކަށި ވެރިން އައްޔަންކުރުމުން އެފަދަ އިދާރާތަކުގެ މަސައްކަތުގެ މިނިވަންކަން ގެއްލި ނަތީޖާ ނެރެވޭ މިންވަރުވެސް ދަށްވެފައިވާކަން އޭނާގެ ދިރާސާއިން ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. 

ސިންގަޕޫރުގެ ތަޖުރިބާއަށް އަލިއަޅުވައިލީ ސިންގަޕޫރުގެ އިގުތިސާދީ ކުރިއެރުން ފެށުނުއިރު އެގައުމު އޮތް ހާލަތާއި އަޅުގަނޑުމެންގެ ހާލަތުގެ މެދުގައި ހުރި އެއްގޮތް ކަންކަމަށް ރިއާޔަތްކޮށެވެ. ސިންގަޕޫރާއި ރާއްޖޭގެ މެދުގައި 1970 އިން ފެށިގެން މިއަދާ ހަމައަށް އުފެދި ބޮޑުވަމުން ދިޔަ ފަރަގުގެ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ ސިޔާސީ އަޒުމެއް ނެތުމެވެ. ކޮރަޕްޝަން ހުއްޓުވުމަށް ބޭނުންވާ ނިޒާމުތައް ގާއިމުކޮށް، ހަރުދަނާ ސުލޫކުތަކަށް މަގުފަހިވާނެ އުސޫލުތައް ނެގެހެއްޓުމުގެ ބަދަލުގައި، ފާއިތުވި ސާޅީހަކަށް އަހަރު މިއޮތީ ފަސާދައިން ކުރި ހޯދުމަށް ހިތްވަރު ލިބޭ ނިޒާމެކެވެ. 

އެފްޕީއައިޑީ ވައްކަމުން ފެށިގެން ގޮސް އެމްއެމްޕީއާރުސީ ހިޔާނާތާ ހަމައަށް ދިވެހިންނަށް ފެންނަމުން އައި މަންޒަރަކީ ކޮރަޕްޝަނުގެ ކިތަންމެ ބޮޑު އަމަލެއް ހިންގި ނަމަވެސް، ބާރު އޮތް ބަޔަކަށް އެމީހެއްގެ ކިބައިން ލިބޭ މަންފާއެއް އޮވެއްޖެނަމަ ނާޖާއިޒު ގޮތުގައި ހޯދި ތަނަވަސްކަމާއެކު ސަލާމަތްވެގެން އުޅޭ މަންޒަރެވެ. އެފްޕީއައިޑީ ވައްކަމުން ގެއްލުނު ފައިސާ ފޮއްޗެއްހައިވަރު އަނބުރާ ހޯދިފައި ނެތްއިރު އެކަމުގައި ތުހުމަތުވާ މީހުން އުޅޭ ތަނަވަސްކަމާއި ތިޔާގި ދިރިއުޅުން އޮތީ އެންމެނަށް ފެންނާށެވެ. އެންމެ ފަހުން ހިނގި އެންމެ ބޮޑު ވައްކަންކަމަށްވާ އެމްއެމްޕީއާރުސީ މައްސަލާގައި ކަން ހިނގި ގޮތް އެންމެނަށް އެނގެ އެވެ. މުއްތަހަމުން ތިބި ތަނާއި މިއަދު އެމީހުން އުޅޭ ގޮތެވެ. މުޅި ދުނިޔޭގައި އެ އުދުހި ނަގަނީ ދިވެހި ދައުލަތް ލޫޓުވައިގެން ހޯދި ފައިސާއިންނެވެ. 

މި ސަގާފަތު ބަދަލުކުރަން ސިޔާސީ އަޒުމެއް ބޭނުންވެ އެވެ. ސިންގަޕޫރުގައި ގާއިމުކޮށްފައި އޮތް ނިޒާމާއި އެ ނިޒާމުން އުފަންކުރި ނަޒާހަތްތެރިކަމަށް ލޯބިކުރާ ސަގާފަތަކީ އަހަރު ދެ އަހަރުން އުފެއްދޭނެ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އެކަމަށް މަސައްކަތް ފެށިއްޖެނަމަ މުސްތަގުބަލުގައި އެ ހިސާބަށް ވާސިލުނުވެވޭނެ ސަބަބެއްވެސް ނެތެވެ. ބޭނުންވަނީ އިހުލާސްތެރިކަމާއެކު މިކަން ކުރާނެ ސިޔާސީ ލީޑަރެކެވެ. އެކަމަށް ބާރުދީ ވާގަވެރިވާނެ ވަތުބަތާނައެކެވެ. އިހުލާސްތެރި ލީޑަރަކަސް ވަތުބަތާނަ ވައްކަމާއި ފަސާދައިން ކުނިވެއްޖެނަމަ، މި އަމާޒަށް ވާސިލުވުމަށް އޮންނާނީ ހުރަހަކަށްފަހު ހުރަހެކެވެ.